Overeenkomsten tussen complotdenkers en mensen met paranoïde wanen

Complotdenkers hebben volgens onderzoekers van het UMCG veel overeenkomsten met mensen die lijden aan paranoïde wanen. In beide gevallen gaat het om een onjuiste, hardnekkige en soms bizarre overtuiging. Toch zijn er ook belangrijke verschillen: complotdenkers zijn niet psychotisch en vinden meestal aansluiting bij een groep gelijkgestemden, terwijl mensen met paranoïde wanen doorgaans alleen in hun overtuiging staan en zich een persoonlijk doelwit voelen van de veronderstelde samenzwering. Dit blijkt uit een analyse van psychose-onderzoekers en onderzoekers die zich bezighouden met complotdenkers. Dit meldt het UMCG. 

In onzekere tijden komt complotdenken veel voor omdat het een houvast geeft, maar ook zekerheid, morele superioriteit en sociale steun, aldus de onderzoekers. Complotdenkers vinden vaak aansluiting bij een groep mensen die hetzelfde denkt. Kenmerkend voor complotdenken is de sterke overtuiging dat een bepaalde, als onrechtvaardig ervaren situatie, het resultaat is van een doelbewuste samenzwering van een groep mensen met kwade bedoelingen. Daarin zijn complotdenkers gelijk aan mensen met paranoïde wanen: bij beide groepen gaat het om een onjuiste, hardnekkige en soms bizarre overtuiging.

Niet vatbaar voor logica

Mensen met paranoïde wanen én complotdenkers houden zich vast aan hun overtuigingen. Ze dragen vaak een overvloed aan ‘bewijzen’ aan voor hun theorieën, bijvoorbeeld teksten van websites, losse citaten of videofragmenten. Ook gebruiken complotdenkers andere bronnen als ondersteuning van hun ideeën, zoals spirituele, fysieke of emotionele ervaringen, zeggen de onderzoekers. In gesprekken met complotdenkers blijkt vaak dat objectiveerbare feiten en rationele argumenten niet doorslaggevend zijn. Net als bij mensen met psychotische paranoïde wanen is de overtuiging niet vatbaar voor logische bewijzen. Als er dingen gebeuren die niet rijmen met het denkbeeld, wordt dit genegeerd of omgedacht, zodat het toch binnen de overtuiging past.

Het gesprek aangaan

De onderzoekers geven ook aan op welke manier je het best het gesprek aan kunt gaan met complotdenkers of mensen met paranoïde wanen. Voor beiden geldt dat reflectief luisteren naar de onderliggende vragen meer recht doet aan de werkelijke problemen die mensen ervaren, en meer ruimte voor oplossingen biedt. Methoden zoals LEAP (listen, empathize, agree, partner), ontwikkeld voor mensen met schizofrenie zonder ziekte-inzicht, kunnen in de omgang met complotdenkers nuttig zijn. Daarbij gaat het niet om de sterkte van de argumenten, maar om de kracht van de relatie.

Door: Nationale Zorggids