Bacteriofagen versus antibiotica: hoe virussen bacteriën kunnen doden

In Georgië is het de normaalste zaak van de wereld, maar in Nederland lijkt men er nog altijd niet klaar voor: bacteriofagen als alternatief voor antibiotica. Toch bieden deze microscopisch kleine virusjes hoop in de strijd tegen antibioticaresistentie, een groeiend probleem dat wereldwijd miljoenen levens bedreigt. In 2050 zouden naar schatting tien miljoen mensen per jaar kunnen overlijden aan infecties die niet meer met antibiotica te behandelen zijn. Maar wat zijn bacteriofagen precies en waarom staan ze in Nederland nog steeds niet op de kaart?

Wat zijn bacteriofagen?

Bacteriofagen, of kortweg fagen, zijn virussen die zich specifiek richten op bacteriën. Ze infecteren de bacterie en vernietigen deze door zich binnenin te vermenigvuldigen. Elke faag is gespecialiseerd in een bepaalde bacteriesoort, wat betekent dat ze veel gerichter werken dan antibiotica. Antibiotica doden namelijk ook nuttige bacteriën in het lichaam.

Hoewel fagen al in 1915 werden ontdekt door de Britse bacterioloog Frederick Twort en later verder onderzocht door de Fransman Félix d’Hérelle, raakten ze in Europa in de vergetelheid toen antibiotica populair werden. In Oost-Europa, met name in Georgië en Polen, is fagentherapie echter nooit weggeweest en wordt het nog steeds actief toegepast.

Recente studies tonen aan dat bacteriofagen niet alleen bacteriën doden, maar ook kunnen samenwerken met antibiotica. Deze combinatie kan de effectiviteit van behandelingen verhogen en de ontwikkeling van resistentie vertragen.

De dreiging van antibioticaresistentie

Antibioticaresistentie ontstaat wanneer bacteriën zich zo aanpassen dat ze immuun worden voor antibiotica. Dit probleem is vooral groot in landen waar antibiotica zonder recept verkrijgbaar zijn, zoals China en India. Maar ook in Nederland nemen resistente infecties toe, bijvoorbeeld door internationale reizen of overmatig antibioticagebruik in de veehouderij.

Bacteriofagen kunnen een oplossing bieden, vooral bij infecties die niet meer reageren op antibiotica. In België worden ze inmiddels kleinschalig ingezet, onder andere in het Militair Hospitaal Koningin Astrid. Daar zijn ook Nederlandse patiënten succesvol behandeld.

Waarom gebruikt Nederland geen bacteriofagen?

Ondanks de groeiende zorgen over antibioticaresistentie worden bacteriofagen in Nederland nog niet als regulier medicijn toegepast. Dit komt deels door de farmaceutische industrie, die minder belang heeft bij fagen omdat deze moeilijker te patenteren zijn dan antibiotica. Ook de regelgeving speelt een rol: in Europa gelden strenge eisen voor nieuwe behandelingen, terwijl fagen per patiënt op maat moeten worden afgestemd.

Ondanks deze veelbelovende ontwikkelingen zijn er uitdagingen. Het identificeren van de juiste faag voor een specifieke bacterie kost tijd, en er is meer onderzoek nodig om de veiligheid en effectiviteit op lange termijn te waarborgen. Toch zien steeds meer wetenschappers en artsen fagentherapie als een waardevolle aanvulling in de strijd tegen resistente bacteriën.

Nieuwe fagentherapieën

Onderzoekers van TU Delft en het Erasmus MC werken aan de ontwikkeling van nieuwe fagentherapieën. In 2023 is het UMCG van start gegaan met onderzoek naar de inzet van fagentherapie bij patiënten met een chronische gewrichtsprothese-infectie door de bacterie Stapholococcus aureus. Ook het UMC in Utrecht houdt zich volop bezig met fagentherapie en heeft zelfs een eerste patiënt behandeld met een op maat gemaakte therapie met bacteriofagen. De experimentele behandeling zou cruciaal zijn voor deze specifieke patiënt. Vervolg onderzoek waar het umc onderdeel van uit wil maken, moet aantonen hoe effectief en toepasbaar fagentherapie is. “Hoewel bacteriofagen al bijna een eeuw geleden zijn ontdekt als mogelijk geneesmiddel, is er nog maar heel weinig wetenschappelijk onderzoek volgens de moderne standaarden naar gedaan”, zegt arts-microbioloog Pieter-Jan Haas.

In België heeft de minister van Volksgezondheid apotheken inmiddels toestemming gegeven om bacteriofagen te verkopen. Dit biedt hoop dat Nederland in de toekomst ook fagentherapie zal omarmen als wapen tegen antibioticaresistente bacteriën.