Onderzoekers hebben een nieuwe genetische mutatie gevonden die tot een ernstige gecombineerde afweerstoornis (SCID) kan leiden. Niet eerder werd de mutatie in het proteasoom gekoppeld aan de ‘bubble boy’ ziekte. SCID ondermijnt de afweer zo sterk, dat zelfs de kleinste infecties al snel kunnen leiden tot de dood. Vroeger werden kinderen met SCID opgesloten in een steriele, kleine plastic ruimte, maar gelukkig is de stoornis tegenwoordig vaker te genezen bij vroege opsporing en behandeling (stamceltransplantatie). Dit meldt het Radboudumc.
SCID (Severe Combined ImmunoDeficiency) is een verzamelnaam van erfelijke, aangeboren afwijkingen die het immuunsysteem aantasten, veroorzaakt door mutaties in genen die betrokken zijn bij de aanmaak van B- en T-cellen. Heeft het lichaam deze cellen niet, dan kan het bacteriën, virussen en andere indringers niet herkennen en opruimen. En daarom is SCID zo’n ernstige ziekte. Veelal komt X-gebonden SCID voor, maar ook andere vormen van SCID, zoals ADA-deficiëntie, syndroom van Omenn en mutaties in het JAK3 en Artemis worden geïdentificeerd.
Twee ontdekkingen
Toch zijn nog niet alle genetische mutaties bekend die tot SCID leiden. In 2005 kwam er bijvoorbeeld een baby naar het Radboudumc. De genetische mutatie was niet bekend, maar desondanks werd na drie maanden al een stamceltransplantatie gedaan. De baby kampte met complicaties, maar heeft alles doorstaan. Een onderzoeksgroep van het Nijmeegse ziekenhuis is jaren later op zoek gegaan naar de mutatie en deed daarbij twee ontdekkingen: in veel lichaamscellen van de patient heeft een revertant mosaïcisme plaatsgevonden, en de genetische mutatie was niet afkomstig van de vader of moeder, maar is heel vroeg in het kind zelf ontstaan.
Soort natuurlijke gentherapie
Een revertant mosaïcisme komt volgens onderzoeker Alexander Hoischen voor als een lichaam een vervelende mutatie uit de eigen cellen probeert te verwijderen om zo de oude toestand weer te herstellen. “Een soort natuurlijke gentherapie.” Dit gebeurt maar in een deel van de lichaamscellen, waardoor er genetische verschillende cellijnen ontstaan. Dat is mosaïcisme. “Revertant, betekent dat de mutatie wordt teruggedraaid. En in welk stuk DNA zagen we revertant mosaïcisme? Precies op de plaats waar die nieuwe mutatie was ontstaan!”
Stamceltransplantatie
Hoischen en collega’s gingen daarop op zoek naar medische genetici met patiënten met een vergelijkbare mutatie en vonden eentje in Israël en drie in Newcastle. Allemaal met een mutatie in het bewuste gen en allemaal met dezelfde vorm van SCID: het Omenn syndroom. Via een hielprik werd uiteindelijk nog een zesde patiënt gevonden. Een snelle stamceltransplantatie zorgde ervoor dat de baby het overleefde, net als de patiënt in Nijmegen in 2005. De overige vier patiënten redden het ook na de stamceltransplantatie niet.
Gevolgen voor hielprikscreening
Betrokken kinderarts Stefanie Henriet stelt dat deze ontdekking directe gevolgen heeft voor de screening via de hielprik, advies bij stamceltransplantaties en behandeling van ernstige ontstekingscomplicaties. Dat denkt Hoischen ook. “Genetisch onderzoek naar zeldzame, maar ernstige aangeboren afwijkingen zoals dit onderzoek naar deze specifieke vorm van het SCID-Omenn syndroom vormen de bron voor een steeds fijnmazigere diagnostiek en personalized medicine.”
Door: Nationale Zorggids / Johanne Levinsky
