Wachttijden in de zorg zijn dit jaar een groot onderdeel van het zorgnieuws. Het is geen nieuw probleem, maar wel een groeiend probleem. Al in januari bleek dat de wachttijden in ziekenhuis almaar oplopen, maar in de loop van de tijd bleken ook de jeugdzorg, verpleeghuiszorg en geestelijke gezondheidszorg te kampen met wachtlijsten. Patiënten moeten bijvoorbeeld wachten vanwege bezuinigingen, of omdat de budgetplafonds zijn bereikt en er te weinig personeel is. Hoe het precies zit met de wachttijden per sector leggen we u uit.
Maanden wachten voor een behandeling in het ziekenhuis
Ziekenhuizen kampen steeds vaker met langere wachttijden. Begin januari ging het vooral om de regio’s Groningen en Drenthe. Uit recent onderzoek van de Consumentenbond blijkt dat 60 procent van de patiënten op de wachtlijst voor operatie komt te staan. Gemelde wachttijden lopen op tot een paar maanden. Bij acht specialismen in ziekenhuis wordt de zogenoemde Treeknorm overschreden. De wachtlijst voor dringend noodzakelijke hartoperaties loopt soms op tot twaalf weken.
Het Radboudumc in Nijmegen verwees dit jaar zes koppels die stonden ingepland voor een niertransplantatie door naar een ander academisch ziekenhuis. In dit geval ging het om uitval van één van de chirurgen. Patiënten moeten soms vier tot vijf maanden wachten, eerder was dat twee tot drie maanden. In het Máxima Medisch Centrum lopen de wachttijden op één polikliniek helemaal uit de hand. Patiënten die terecht moeten bij oogheelkunde, moeten soms tot wel veertig weken wachten.
Ook in Amsterdamse ziekenhuizen nemen de wachttijden toe. Dit komt deels door de overvolle spoedeisende hulpafdelingen, het tekort aan medisch specialisten en oudere patiënten die langer in het ziekenhuis blijven dan noodzakelijk. Laatstgenoemde is geen lokaal of regionaal probleem, want overal in het land blijven ouderen langer in het ziekenhuis dan nodig, omdat er elders geen plek voor hen is. Er wordt hard gewerkt aan het verbeteren aan de eerstelijnsverblijven voor ouderen, maar daar komt slechts langzaamaan vooruitgang in.
Jeugdzorg overschrijdt norm van vier weken
Bij zo’n 45 procent van alle ggz-instellingen in Nederland zijn de wachttijden veel te lang, vooral in de jeugdzorg. Kinderen en jongeren tot achttien jaar met angstklachten, een depressie of andere psychische stoornissen moeten gemiddeld zes weken wachten op een eerste intakegesprek. Dat is twee weken langer dan de voorgeschreven norm. Jeugdzorginstellingen hoeven hun wachtlijsten niet te publiceren, dus het is onduidelijk hoe de situatie er in de jeugdzorg er echt uitziet.
De wachttijden in de jeugdzorg hebben deels te maken met de te krappe inkoop van behandelingen door gemeenten. Sinds de decentralisatie in 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor de jeugdzorg. Elke gemeente maakt andere afspraken met zorgaanbieders, waardoor sommige aanbieders geen contract hebben met een bepaalde gemeente. Zodoende kunnen jongeren soms niet geplaatst worden. Iedere gemeente heeft andere afspraken en regels, waardoor veel onduidelijkheid ontstaat. Ook lijken gemeenten en hulpverleners elkaar nog niet goed te vinden.
Jongeren met complexe psychische problemen blijken bovendien tussen wal en schip te vallen. Wie verschillende stoornissen heeft, kan geen zorg vinden dat aansluit bij zijn of haar problemen. Zelfs jongeren die verplichte therapie krijgen opgelegd via de kinderrechter moeten lang wachten. Deze wachtlijsten lopen soms op tot een jaar.
Helft verpleeghuizen overschrijdt norm voor wachttijden
Bij bijna de helft van de Nederlandse verpleeghuizen is een wachttijd van enkele maanden, oplopend tot een halfjaar, niet ongewoon. Zo blijkt uit onderzoek van de Consumentenbond onder 102 verpleeghuizen. Slechts één op de vijf instellingen biedt ouderen binnen de norm van zes weken een plek. Verpleeghuizen die de norm overschrijden geven niet aan dat een zorgkantoor kan bemiddelen. Ook alternatieve zorgvormen worden niet genoemd.
Ggz bereikt budgetplafonds en kampt met personeelstekort
Wie wacht op hulp in de geestelijke gezondheidszorg, moet soms een halfjaar of een jaar wachten. 4 procent van de ggz-instellingen neemt geen nieuwe patiënten aan als gevolg van de te lange wachtlijsten. De oorzaken zijn een combinatie van factoren. Patiënten worden niet doorverwezen omdat ze niet weten dat dat kan, patiënten worden onjuist gescreend en zorgaanbieders sturen onvoldoende aan op de afronding van lopende behandelingen. In augustus bleek bovendien dat er bij meerdere ggz-instellingen sprake was van het bereiken van het budgetplafonds. Meerdere instellingen verspreid door het land kampen bovendien met grote personeelstekorten.
In Zeeland, Brabant, Friesland en Flevoland is er een ggz-personeelstekort. Hierdoor zijn wachtlijsten ontstaan, of bestaat de kans op wachttijden. Zeker twee instellingen meldden in augustus dat zij het budgetplafond hebben bereikt. Hierdoor zijn de organisaties genoodzaakt om behandelstops in te stellen. Nieuwe patiënten die zijn verzekerd bij een zorgverzekeraar waarbij het budgetplafond is bereikt, kunnen er voorlopig niet meer terecht.
Beperkte jongeren met complexe problemen ook op wachtlijst
Enkele maanden geleden publiceerde MEE NL een lijst van verstandelijk beperkte cliënten die wachten op een geschikte plek in een instelling. Ook zijn er zo’n vijfhonderd volwassenen met meervoudige beperkingen en gedragsproblemen die moeilijk plaatsbaar zijn. Bij zorginstelling ’s Heeren Loo stonden zeker 150 mensen op de wachtlijst die allemaal acute zorg nodig hadden.
Demissionair staatssecretaris Van Rijn schreef in april dat hij actie wilde ondernemen. Want, zo zei hij, iedereen heeft het recht op passende zorg die hij of zij nodig heeft. De NZa deed onderzoek naar de wachtlijsten en constateerde dat mensen op de lijst wel zorg ontvangen, maar dat de vorm van zorg niet altijd passend is. De meeste cliënten blijken bij zorgkantoren ook niet als ‘wachtende’ geregistreerd te staan. Omdat sommige wachtenden een persoonsgebonden budget ontvingen, stonden zij geregistreerd als ‘in zorg’, waardoor zij onterecht genegeerd werden.
Wat is de rol van de zorgverzekeraar?
Voor alle bovenstaande gevallen geldt dat een zorgverzekeraar verplicht is om te bemiddelen. Zorgverzekeraars en zorgkantoren moeten voldoen aan hun zorgplicht. Die zorgplicht zorgt ervoor dat iedereen op tijd de juiste zorg krijgt en dat er genoeg zorg wordt ingekocht om aan die plicht te voldoen. Wie op de wachtlijst staat, doet er altijd verstandig aan om contact op te nemen met zijn of haar zorgverzekeraar of zorgkantoor. Deze bemiddelt en helpt zoeken naar een andere passende zorginstelling.
In de meeste sectoren zijn plannen in uitvoering om de wachttijden te verminderen. Het kan zijn dat de wachttijden in ziekenhuizen inmiddels al enigzins kleiner zijn geworden, omdat de eerste en meeste meldingen hierover begin dit jaar binnenkwamen.
Door: Redactie Nationale Zorggids
